In en rondom de kerk

- Een monument van eenvoud en karakter -

De Grote of Sint-Janskerk aan het Kerkplein te Linschoten is waarschijnlijk gesticht als kapel bij het nabij gelegen - en al eeuwen verdwenen - kasteel Linschoten. Later is de kapel een parochiekerk geworden, die aan Johannes de Doper was gewijd, totdat de kerk aan het einde van de 16e eeuw gebruikt ging worden voor de protestantse eredienst.

De huidige kerk stamt uit de 13e eeuw, toen de kapel werd herbouwd of uitgebreid en in het westen van een toren werd voorzien. Het bovenste gedeelte van de kerktoren is echter pas in de 15e eeuw gebouwd. In 1482 ging de kerk gedeeltelijk in vlammen op, omdat in de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten poorters van Montfoort zich er verschanst hadden, die door de tegenstanders letterlijk werden uitgerookt. Door geldgebrek werd de kerk slechts provisorisch opgelapt.

In 1627 werd het kerkgebouw met uitzondering van de toren gepleisterd om het onregelmatige metselwerk aan het oog te onttrekken. Pas vrij recent, bij de restauratie in 1974-1977, verdween de pleisterlaag weer. Het oude bestek van de grote opknapbeurt in 1627 heeft overigens zijn dienst bewezen bij deze restauratie, vooral bij het reconstrueren van de vensters in het koor. Met een bijzondere omslag van 12 stuivers per morgen over de landerijen in Linschoten, Polanen, Den Engh en Cattenbroek heeft men in 1635 bekostigd dat de toren van een nieuwe spits werd voorzien. 

Bij de restauratie (1974-1977) zijn er verrassende ontdekkingen gedaan: achter de houten scheidingswand, waarop de tien geboden waren geschilderd (dit moet gebeurd zijn in 1828), is een ander wandstuk van hout gevonden, waarop fraai groene gordijnen zijn geschilderd, terwijl achter de kansel langs, een rest is aangetroffen van het voormalig koorhek. Voorts is na het verwijderen van de antieken herenbanken achter de pleisterlaag nog meer te voorschijn gekomen: Vroegere ramen op een lager niveau, recht tegenover de diepste nis in de noordbeuk.

Na het koorgedeelte, waarvan de restauratie in juli 1975 werd voltooid, heeft men het schip van de kerk, dat de hierboven genoemde verrassende ontdekking heeft opgeleverd, grondig onder handen genomen.

De eikenhouten kansel met de daarbij behorende lezenaar en de onderaan bevestigde doopbekkenhouder dateren van ongeveer 1680.

Tegenover de kansel zijn de zogenaamde 'herenbanken' uit 1634 en 1637 met prachtig houtsnijwerk.

Vermeldenswaard is dat men in 1650 overging tot het herstel van de kerkvloer, waarbij op kosten van de grafeigenaren nieuwe "groote blaewe steenen" zijn gelegd. Nu nog kan men de familiewapens die in enkele grafstenen uitgehouwen zijn zien. Het is dus aan deze operatie te danken dat er op veel grafstenen het jaar 1650 staat. Lange tijd was dit aanleiding geweest om te speculeren over besmettelijke ziektes, waar veel inwoners van Linschoten toen aan overleden zouden zijn.

Het jongste gedeelte van de inventaris is het orgel, dat in 1972 (op 4 augustus om precies te zijn) in gebruik werd genomen. De sierlijke driedelige orgelkas dateert uit 1828 en is gebouwd door Abraham Meere. Op de middentoren staat een beeld van David met harp, op de zijvelden bazuin blazende engelen. Het orgel van Meere heeft precies 100 jaar gefunctioneerd. In de oude kas bouwde J.C. Sanders in 1928 een nieuw instrument. Dit orgel werd, wederom in de oude kas, in 1971 vervangen door een instrument van de fa. K.B. Blank  Zn. te Herwijnen, waarbij de oude frontpijpen hergebruikt werden. In 2012 is het orgel gerestaureerd door Van Rossum Orgelbouw en uitgebreid met een Trompet 8'.

Het orgel heeft 2 manualen, een zelfstandig pedaal en 11 stemmen.

Dispositie orgel

Koppelingen Man I-II, Ped-Man I, Ped-Man II 

Toonhoogte: a' = 440 Hz

We verlaten de kerk aan de torenzijde en komen in het torenportaal terecht. In het torenportaal staande zien we twee muurschilderingen. Een z.w. wijdingskruis -het Benedictuskruis- en even verderop een afbeelding van een 'Eenhoorn'.

            


Een eenhoorn is een dier uit fabelleer in de gestalte van een paard met een gedraaide hoorn op het voorhoofd. Dit is het zinnebeeld van Christus als gevolg van de sage, dat de Eenhoorn zich slechts laat vangen door een maagd, in wier schoot hij gedwee zijn hoofd legt.

Deze twee voorstellingen kwamen onder een aantal kalklagen te voorschijn. Eerst de Eenhoorn, want deze is uit de tijd van direct na de Reformatie. Op diepere lagen kwam het wijdingskruis te voorschijn. Een deel van de voorstelling met de Eenhoorn is verloren gegaan. Er was links ervan nog een ruiter en een pauw zichtbaar.

De trappen leiden naar de klokkenkamer en de torenomgang.

Een steile trap in de toren leidt ons naar de klokkenkamer en de torenomgang die men weer via de kerk langs de Oostgevel van de toren kan bereiken. In de klokkenkamer bevindt zich het slingeruurwerk, wat in 1909 door de firma Ysbouts is geplaatst. In 1973 bijna vervangen door een 'electrische doos'. Door deskundige hulp kon het gemeentebestuur het uurwerk behouden.

Dan hangen er op de klokkenzolder nog twee monumenten van oude techniek: een gotische Angelusklok van begin 15e eeuw en een luidklok "Barbara" uit 1477. 

De luidklok Barbara is een geschenk van een pastoorsfamilie in 1477. Op de klok is, behalve de letters Barbara, een wapen met daarop een mythologische griffioen te zien. Het wapen wordt ook aangetroffen
op één van de grafstenen in de NH kerk. Onbekend is of de pastoorsfamilie eveneens de naam Griffioen had.

De veel kleinere Angelusklok dateert uit 1400 en is daarmee één van de oudste klokken in Nederland. In vergelijking met de Barbara is de Angelusklok een klein ding. In het randschrift van het klokje staat de tekst 'Ick roep bi daghe en bi nagte'. In 1400 was de Linschotense kerk een parochiekerk. Met het luiden van de kleine, maar goed hoorbare klok, werd het Angelusgebed aangekondigd. Waar voorheen de gelovigen hun werkzaamheden stopten om te bidden, is het gebruik grotendeels in onbruik geraakt. Het Linschotense exemplaar is in 2018 gerestaureerd en wordt bij uitzonderlijke gelegenheden
geluid.

In Linschoten wordt nog dagelijks om 12.00 uur 'aan den bel getrokken', maar tegenwoordig op gezag van de burgerlijke gemeente, die dan in plaats van de Angelusklok de grote luidklok Barbara laat horen.

(Bron: de Zenderstreek, 19 december 2007)

Via de toren verlaten we de kerk.

De toren vormde in de in de jaren 1875-1877 een dieptepunt in de geschiedenis van het kerkgebouw. Een ernstige scheefzakking van de toren noopte het gemeentebestuur van Linschoten tot het nemen van grove maatregelen. Sloop van de gehele kerk werd hierbij zelfs overwogen. Uiteindelijk besloot men in 1877 de ranke spits en de bovenste geleding van de toren af te breken. De kerk van Linschoten kreeg hierdoor wel een ander aanzien, maar bleef zo behouden. Zo is onze merkwaardig scheve korte toren ontstaan. Er is ongeveer 8 a 10 meter afgebroken.

Niettemin staat de toren op het punt van de torenomgang nog 1,03 meter uit het lood. De toren is eigendom van de burgerlijke gemeente.

De galmgaten zijn in 1877 gemaakt toen de bovenste torengeleiding afgebroken is. De twee gebouwtjes links en rechts van de toren zijn in de vorige eeuw aangebracht en hebben dienst gedaan als brandspuithuisje en als baarhuis. Na ampele overwegingen zijn ze meegerestaureerd, als behorende bij de historische gegroeidheid van het gebouw en de openbare functie.

Het statige herenhuis aan de Dorpstraat 51 (tot 2023 in gebruik als pastorie van de Nederlands Hervormde kerk) is gebouwd in 1915, daarvoor stond er al een pand aan de dorpstraat dat ook fungeerde als pastorie (bouwjaar onbekend). Het pand is gebouwd naar een ontwerp van de toenmalige gemeenteopzichter H. Berkhof. Oorspronkelijk zouden boven de ramen en deur rondingen hebben gehad en een andere vorm van het dak, net zoals de in 1896 gebouwde pastorie van de Nederlands Hervormde gemeente aan de Hofstraat 9 te Montfoort.

Tussen de pastorietuin en de Bleek naast de N.H. kerk staat de slangen of abrikozenmuur. Hoogst waarschijnlijk gebouwd tussen 1766 en 1778. Deze slingermuur is gebouwd om vruchtbomen in een beschermde omgeving te kweken.
 

(Bron: www.linschoten.nu)

Sinds augustus 1958 heeft onze gemeente een kerkzegel. De vormgeving en gedachte zijn gestalte gegeven door de kunstschilder T. van de Water uit Nijkerk.

Het lam staat in het zegel in het middelpunt, als beeld van de offerande van Christus, die Zichzelf overgaf tot verzoening van de zonde. Het lam zit 'in het midden van de troon'. Dit duidt op de volkomen heerschappij van het Lam. Zijn troon is daarom ook een troon der heerlijkheid, wat door de uitgaande stralen wordt uigebeeld.

Deze troon is echter ook een troon van recht en gericht, want het Lam zal op de troon zitten tot een oordeel over alle volkeren. Vandaar de bekende symbolen van zwaard en weegschaal.

De troon zelf wordt op eenvoudige wijze voorgesteld door enkele treden. De herdersstaf duidt op het werk van het Lam, namelijk het weiden van Zijn kudde.

Het kerkzegel geeft zo een schoon beeld van de offerande, de macht en de heerlijkheid van Christus in de bewaring van Zijn kerk, het gericht over haar vijanden en de zalige toekomst, waarheen het Lam Zijn Kerk zal leiden.